(6) 1. ปุคฺคลวคฺควณฺณนา

[53] ทุติยปณฺณาสกสฺส ปฐเม หิตคฺคหเณน เมตฺตา วุตฺตา โหติ, น กรุณา, อนุกมฺปาคหเณน ปน กรุณาติ จกฺกวตฺตินา สทฺธิํ คหิตตฺตา ‘‘โลกานุกมฺปายา’’ติ น วุตฺตํฯ นิปฺปริยายโต โลกานุกมฺปา นาม สมฺมาสมฺพุทฺธาธีนาติฯ ทฺเวติ มนุสฺสเทวสมฺปตฺติวเสน ทฺเว สมฺปตฺติโยฯ ตา ทฺเว, นิพฺพานสมฺปตฺติ จาติ ติสฺโสฯ

[54] ทุติเย พหุโส โลเก น จิณฺณา น ปวตฺตา มนุสฺสาติ อาจิณฺณมนุสฺสาฯ กทาจิเทว หิ เนสํ โลเก นิพฺพตฺติ อภูตปุพฺพา ภูตาติ อพฺภุตมนุสฺสาฯ

[55] ตติเย ทสสุ จกฺกวาฬสหสฺเสสุ อนุตาปํ กโรติ ตสฺส เอกพุทฺธเขตฺตภาวโตฯ

[56] จตุตฺเถ ถูปสฺส ยุตฺตาติ ธาตุโย ปกฺขิปิตฺวา ถูปกรณสฺส ยุตฺตาฯ

[57] ปญฺจเม อตฺตโน อานุภาเวนาติ สยมฺภุญาเณนฯ พุทฺธาติ พุทฺธวนฺโตฯ

[58] ฉฏฺเฐ ปหีนตฺตา น ภายตีติ อตฺตสิเนหาภาวโต น ภายติฯ สกฺกายทิฏฺฐิคฺคหณญฺเจตฺถ นิทสฺสนมตฺตํ, อตฺตสิเนหสฺส ปฏิฆสฺส ตเทกฏฺฐสมฺโมหสฺส จ วเสน ภายนํ โหตีติ เตสมฺปิ ปหีนตฺตา น ภายติ, อญฺญถา โสตาปนฺนาทีนํ อภเยน ภวิตพฺพํ สิยาฯ สกฺกายทิฏฺฐิยา พลวตฺตาติ เอตฺถ อหํการสมฺโมหนตาทีนมฺปิ พลวตฺตาติ วตฺตพฺพํฯ

[59] สตฺตเม อสฺสาชานีโยติ ลิขนฺติ, อุสภาชานีโยติ ปน ปาโฐติฯ

[61] นวเม ตตฺถาติ อนฺตราปเณฯ เอโกติ ทฺวีสุ กินฺนเรสุ เอโกฯ อมฺพิลิกาผลญฺจ อทฺทสาติ อาเนตฺวา สมฺพนฺโธฯ

อมฺพิลิกาผลนฺติ ตินฺติณีผลนฺติ วทนฺติ, จตุรมฺพิลนฺติ อปเรฯ ทฺเว อตฺเถติ ปาฬิยํ วุตฺเต ทฺเว อตฺเถฯ

[62] ทสเม ยถาอารทฺเธ กิจฺเจ วตฺตมาเน อนฺตรา เอว ปฏิคมนํ ปฏิวานํ, นตฺถิ เอตสฺส ปฏิวานนฺติ อปฺปฏิวาโนฯ ตตฺถ อสํโกจปฺปตฺโตฯ เตนาห ‘‘อนุกฺกณฺฐิโต’’ติอาทิฯ

[63] เอกาทสเม สนฺนิวาสนฺติ สหวาสํฯ ยถา อสปฺปุริสา สห วสนฺตา อญฺญมญฺญํ อคารเวน อนาทริยํ กโรนฺติ, ตปฺปฏิกฺเขเปน สปฺปุริสานํ สคารวปฺปฏิปตฺติทสฺสนปรมิทํ สุตฺตํ ทฏฺฐพฺพํฯ

[64] ทฺวาทสเม ทฺวีสุปิ ปกฺเขสูติ วิวาทาปนฺนานํ ภิกฺขูนํ ทฺวีสุปิ ปกฺเขสุฯ สํสรมานาติ ปวตฺตมานาฯ ทิฏฺฐิปฬาโสติ ทิฏฺฐิสนฺนิสฺสโย ปฬาโส ยุคคฺคาโหฯ อาฆาเตนฺโตติ อาหนนฺโต พาเธนฺโตฯ อนภิราธนวเสนาติ ยสฺส อุปฺปชฺชติ, ตสฺส ตทญฺเญสญฺจ อตฺถสฺส อนภิราธนวเสนฯ สพฺพมฺเปตนฺติ วจีสํสาโรติ สพฺพมฺเปตํฯ อตฺตโน จิตฺเต ปริสาย จ จิตฺเตติ อาเนตฺวา สมฺพนฺโธฯ

ปุคฺคลวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(7) 2. สุขวคฺควณฺณนา

[65] ทุติยสฺส ปฐเม สพฺพกามนิปฺผตฺติมูลกํ สุขนฺติ อนวเสสอุปโภคปริโภควตฺถุนิปฺผตฺติเหตุกํ กามสุขํฯ ปพฺพชฺชามูลกํ สุขนฺติ ปพฺพชฺชาเหตุกํ ปวิเวกสุขํฯ

[66] ทุติเย กาเมติ ปญฺจ กามคุเณ, สพฺเพปิ วา เตภูมเก ธมฺเมฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘สพฺเพปิ เตภูมกา ธมฺมา กมนียฏฺเฐน กามา’’ติ (มหานิ. 1)ฯ เนกฺขมฺมํ วุจฺจติ ปพฺพชฺชา ฆรพนฺธนโต นิกฺขนฺตตฺตาฯ นิพฺพานเมว วา –

‘‘ปพฺพชฺชา ปฐมํ ฌานํ, นิพฺพานญฺจ วิปสฺสนา;

สพฺเพปิ กุสลา ธมฺมา, เนกฺขมฺมนฺติ ปวุจฺจเร’’ติฯ (อิติวุ. อฏฺฐ. 109) –

หิ วุตฺตํฯ